Erm.nu
plastic / pmd
18 februari 2025

PMD

Geen evenementen gevonden!
plastic / pmd
18 februari 2025

PMD

Geen evenementen gevonden!

Een nieuwe vondst in Erm uit het stenen tijdperk?

26 februari 2023

De werkgroep Geschiedenis van Erm is sinds 2022 actief om de geschiedenis van onze dorpen te beschrijven. We kiezen voor een bijzondere werkwijze:

  1. we beginnen zo vroeg mogelijk, in de tijd na de laatste ijstijd en gaan door tot we in het heden zijn aangekomen
  2. elke periode beschrijven wij aan de hand van een voorwerp, dat in Erm is gevonden, of een verhaal, een gebeurtenis uit Erm.

Door te beschrijven wat we de laatste weken hebben gedaan, krijg je een goede indruk van onze manier van werken in 2022. In een eerste artikel in de Dorpskoerier vertelden wij over de twee stenen bijlen die in de Sleenerstroom werden gevonden in 1945 door de tienjarige Jan Brakels uit Oostereind. We nodigden in datzelfde artikel jullie als inwoners van Erm uit om zelf ook met vondsten te komen, een verhaal, een oud voorwerp…

Enkele dagen later stond Andy Bieler op de stoep. Bij de verbouwing van zijn boerderij aan de Hoek 2 – een van de oudste in Erm! – had hij bij het uitgraven van de vloer onder het huis een bijzondere steen gevonden, met een gat erin. Ze gebruiken de steen nu als kaarsenstandaard, maar het lijkt een oude steen.

rolsteenhamer

Ons enthousiasme was meteen groot. Ik had met Sinterklaas het boekje Van Neanderthaler tot rendierjager. De oude steen tijd gekregen – en in één adem uitgelezen. Het was net verschenen, als eerste deel in een toegankelijk geschreven serie over de archeologie van Drenthe. Met veel illustraties. Op de laatste bladzijde kwam ik een steen tegen die mij meteen aan de steen van Bieler deed denken. Dezelfde gelige steensoort: kwartsitisch zandsteen.

Graafstok met verzwaarderDe foto uit het boekje laat een rolsteenhamer zien uit de Middensteentijd. Dan hebben we het over de tijd die begon na het einde van de laatste ijstijd, ongeveer 10.500 v.Chr. Ruim 12.000 jaar geleden dus. Deze in het boek afgebeelde steen is in het Drentse Aa-gebied gevonden. Opvallend is dat het gat helemaal door de steen heen is geboord. Dergelijke stenen werden waarschijnlijk gebruikt als verzwaring van graafstokken. De jager-verzamelaars die hier toen leefden gebruikten die stokken om eetbare knollen op te graven. Met een simpele stok kun je niet zoveel kracht zetten. Met een verzwaring aan het einde kan dat wel, zoals de foto van een rolsteenhamer laat zien, die als verzwaring aan een graafstok is bevestigd. Zou de steen van Bieler ook een rolsteenhamer kunnen zijn?

Je ziet dat de steen is bewerkt. Maar er is een verschil: het gat loopt niet helemaal door de hele steen heen. Het houdt op. Aan de achterkant zit ook een gat, dat minder diep is. In de literatuur lees ik dat er ook rolsteenhamers zijn, waarvan het gat niet doorloopt, maar toch zo diep is dat er een stok in vastgezet kan worden.

Bijzonder aan ‘onze’ steen is verder dat er een zwarte plek op zit – links van het gat – die als een soort apart laagje lijkt te zijn aangebracht. In de steentijd wist men berkenpek te maken, een soort taaie lijm. Het werd gemaakt door de schors van berkenbomen sterk te verhitten in een heet open vuur. Er ontstond dan een taaie substantie waarmee men scherpe stenen punten aan een pijl kon lijmen of een stenen bijl aan een houten steel. Het lijkt wel alsof de zwarte vlek bij het gat op ‘onze’ steen zo’n laagje berkenteer of –pek is. Twee argumenten wijzen erop dat de steen van de familie Bieler weleens zo’n rolsteenhamer uit de middensteentijd kan zijn. Werkt hij ook als een rolsteenhamer? Dat hebben we dan maar eens uitgeprobeerd.

tak in steen

In de tuin stond nog een berken houten tak. De punt heb ik wat smaller gemaakt. In het taps toelopende gat in de steen zitten ribbels die op een schroefdraad lijken. De stok kon een eindje in de steen geduwd worden. Door daarna te stampen op het andere uiteinde, zoals je een bezemsteel stampt om die in de bezem te krijgen, greep de stok zich stevig vast in de steen. Hadden we nu een graafstok met verzwaring?

Dat zal moeten blijken: kun je er nu gemakkelijk wortels mee uit de grond wrikken? Want naast de jacht leefden de jager-verzamelaars uit de middensteentijd van vruchten en van eetbare wortels die zij uit de grond haalden. We hebben Andy Bieler gevraagd om onder het toeziend oog van zijn hond wat knollen uit zijn tuin op te diepen. Dat lukte!

De steen ligt lekker in de hand. Het contragewicht aan het uiteinde van de stok maakt de hefboomwerking alleen maar sterker. Je kunt je vorstellen dat deze rolsteenhamer voor nog meer doeleinden is te gebruiken. Als je hem bij het andere uiteinde beetpakt kan het een vervaarlijke knots worden waarmee je een vijand uitschakelt. Of een vervaarlijk wapen worden waarmee je een rendier te lijf kunt gaan. Al met al een instrument waar je als eigenaar trots op kunt zijn.

Inmiddels hebben we een bezoeken gebracht aan het Noordelijk Archeologisch Depot in Nuis om daar de vondsten te bekijken, die in en rond Erm zijn gevonden en daar opgeslagen liggen. We hebben onze bevindingen met de steen van de familie Bieler voorgelegd aan deskundigen daar en zij moesten ons teleurstellen. De steen vertoont geen sporen van bewerking door mensen. De gaten die in de steen zitten, zijn waarschijnlijk toe te schrijven aan een zachtere soort steen of poreus materiaal dat later is verdwenen. Onze steen is helaas geen rolsteenhamer uit de middensteentijd!

Toch weten we nu dankzij de vondst en de medewerking van Andy Bieler wat rolsteenhamers uit de midden steentijd zijn en hoe zij werken. Daarvoor willen we hem bedanken. En we zagen in Nuis in het depot de oudste vondst die ooit in Erm is gedaan: een kleine mammoetkies. Al gauw zo’n 40.000 tot 50.000 jaar oud. Meer daarover een volgende keer! Tot slot herhalen we onze oproep: iedereen die wat te melden heeft, of een bijzonder voorwerp uit het verleden in huis heeft dat meer vertelt over de geschiedenis van Erm, vragen we om dat bij ons te melden! En wil je actief meewerken in onze werkgroep, laat het ons weten. Samen zijn we zo bezig de geschiedenis van Erm te schrijven.

 

Uitgelicht