De kudde van Achterste Erm
Vincent tekent de binnentrekkende kudde schapen van Zweeloo. De vraag is hoe laat dit is gebeurd. Normaliter komt in het najaar de kudde tegen 16:30 uur in het dorp terug na in het veld te zijn geweest.
Als Vincent echter rond 16:30 bij de Boerdijk liep – want de avondschemering viel in – dan moet hij zeker twee uur eerder – dus rond 14:30 uur – uit Zweeloo zijn vertrokken. En als hij onderweg ook nog een snee brood en een kop koffie heeft gedronken, zal het nog eerder zijn geweest. Dus mogelijk vertrok hij al om 14:00 uur uit Zweeloo. Dus hoe laat hij de kudde bij de kerk heeft gezien is een vraag. Waarschijnlijk was de kudde helemaal niet onderweg terug naar het dorp om naar de schaapskooi te gaan, maar naar een ander graasveld.
Vincent schrijft in zijn brief twee keer over een kudde schapen. In ieder geval de schaapskudde bij het kerkje van Zweeloo. Maar hij schrijft ook over een kudde schapen in de modderboel ’s avonds in de schemering. De vraag is of dit over dezelfde kudde gaat als die van Zweeloo. Of gaat het over de schaapskudde van Erm of Achterste Erm, die er waren in de negentiende eeuw. Maar ook Noordsleen en Zuidsleen hadden toen een schaapskudde.
De kudde bij de moederboel – direct nadat hij over de modderweg schrijft – volgde Vincent over de modderige weg naar de schaapskooi. Dit lijkt dus helemaal niet te gaan over de schaapskudde van Zweeloo – want dat had hij waarschijnlijk al uren daarvoor verlaten – maar over een kudde die hij tegenkwam in de buurt van Erm. In de schemering kwam die kudde bij de kooi aan en dat moet dus rond 16:20-17:00 uur zijn geweest. Een vrouwtje met de lantaarn sloot de deuren.
Als Vincent van Gogh op 1 november 1883 op de terugweg van Zweeloo naar Veenoord op die modderige weg loopt – waarschijnlijk de Boerdijk – komt hem een schaapskudde met herder tegemoet. Vincent keert om en liep met de kudde mee naar het schaapshok. Het meest aannemelijk is dat het gaat om de kudde van Achterste Erm, die o.a. werd geweid in het heide- en veldgebied van het Ermerveen dat zich ten westen van de Boerdijk uitstrekte. Scheper was Hendrik Jager die op het Hostingereind zijn huisje had met daarbij een schaaphok.
Vincent schreef dat hij boerderijen zag tussen populieren. Waarschijnlijk duidde hij op de boerderijen op het Horstingerend. De schaapskudde die in één van de schaapskooien naar binnen ging en bestond uit planken, was waarschijnlijk één van de hooischuren/schaapskooien bij de boerderijen, die later bewoond werden door Hendrik Manting, Tinus Oost of Jan Hidding.
Nadat de kudde in zijn hok zat, heeft Vincent zijn tocht voortgezet. Hij keerde terug naar de Boerdijk en schrijft dat hij aan beide zijden van de modderweg hei tot in het oneindige ziet, met hier en daar enkele plaggenketen. En plassen water, waarin veenstammen liggen weg te rotten, en die duiden op een laagveengebied zoals dat voorkwam bij Veenoord. Het gebied dat hij links ziet is het Erfscheidenveen in de gemeente Emmen, en rechts het Ermerveen waarin diverse veenkuilen voorkomen die gevuld zijn met water en achtergelaten kienstobben, ofwel de wegrottende veenstammen waarover Vincent schrijft.
Zijn beschrijving sluit met het landschappelijk beeld van deze omgeving zoals bekend van topografische kaarten.
Schaapherder Hendrik Jager
Hindrik Pat was remplacant als dienstplichtige en nam de plaats in van een ingelotene. Hij krijg hiervoor zoveel geld dat hij zich een woning kon veroorloven. In 1850 bouwde Hendrik Manting, landbouwer op de Angelslo bij Emmen, op een stuk bouwland in Erm een woning met vakwerkwand, waar Hindrik Pat blijkbaar is gaan wonen. Toen hij in april 1850 trouwde was hij nog boerenknecht in Benneveld, maar zijn eerste kind Lambert werd in juni 1851 in Erm geboren. Volgens het bevolkingsregister van Sleen 1860-1880 werd Hendrik/Hindrik Jansen later Pat/Pad ingeschreven op 20 februari 1862, samen met zijn vrouw Liena en hun kinderen.
Omstreeks 1866 nam Hendrik Pat het door hem bewoonde huis in eigendom over van Hendrik Manting, die echter voor zichzelf wel het recht van opstal behield. Hindrik Pat was naast landbouwer ook schaapherder van zowel zijn eigen schapen als die van andere boeren. Het huis van de scheper deed tot het begin van de vijftiger jaren dienst als verblijf van de schaapherder.
Op 4 mei 1875 trouwde in Sleen dochter Jantien/Jantje Pat/Pad (1854-1931) met arbeider en schaapherder Hendrik Jager (1849-1933). Kleindochter Henderika Jipping-Wiegers vertelt dat haar grootvader Hendrik Jager – in tegenstelling tot haar vader Jan Wiegers – een schaapskudde hoedde die bestond uit zijn eigen schapen en die van andere boeren uit Achterste Erm, o.a. die van Manting en Hidding van het Horstingerend. Hij liet de kudde grazen langs de Wienbargsteeg, de Schaapdiek, de Boerdiek en in het Ermerveen.
Schaapherder Jan Wiegers met zijn kudde langs de Boerdijk van Achterste Erm naar Veenoord. De foto is omstreeks 1950 genomen. (bron: fotocollectie Henderika Jipping-Wiegers te Schoonoord)
Jan Wiegers met schaapskudde en hond Juno langs de Boerdijk. (bron: fotocollectie Henderika Jipping-Wiegers te Schoonoord)
Schaapherder Jan Wiegers met zijn schaapskudde voor de boerderij en het schaaphok van de Jopkies jongs – de drie gebroeders Egberts – op het Hostingerend te Achterste Erm. (bron: fotocollectie Harm Eggens te Emmen)
